چه عواملی باعث ضعیفی چشم می‌شوند؟

بررسی عواملی که سبب ضعیفی چشم می‌شوند…

ضعیفی چشم یا عیب انکساری انواع مختلفی دارد که علت‌های ایجاد آنها با هم متفاوت است. نزدیک بینی، دوربینی و آستیگماتیسم رایج‌ترین انواع ضعیفی چشم هستند. مهمترین عامل مشترک بین این سه نوع عیب انکساری، ژنتیک و عوامل ارثی می‌باشد که تقریبا در پیدایش همه آنها نقش دارد. علاوه بر ژنتیک عوامل دیگری نیز در ایجاد انواع ضعیفی چشم نقش دارند که به توضیح مختصر آنها می‌پردازیم:

۱. ژنتیک و عوامل ارثی:
نقش ژنتیک برای ایجاد هر سه نوع عیوب انکساری شامل نزدیک بینی، دوربینی و آستیگماتیزم‌‌ ثابت شده است. البته میزان تاثیر ژنتیک در هر کدام از اینها متفاوت است. اگر والدین یک کودک عینکی باشد احتمال عینکی بودن کودک افزایش می‌یابد‌. البته به این معنا نیست که والدین عینکی حتما فرزندان عینکی به دنیا می‌آورند! با توجه به اینکه وراثت عیوب انکساری معمولا حالت چندژنی دارد داشتن والدین عینکی الزاماً دلیل بر عینکی شدن فرزند نمی‌باشد بلکه احتمال آن را افزایش می‌دهد. ممکن است کودک عینکی باشد در حالی که نه پدر و نه مادر اصلاً ضعیفی چشم نداشته باشند. تمامی این حالت‌ها قابل تصور است. به‌طور کلی عینکی بودن والدین فقط احتمال عینکی شدن فرزندان را بیشتر می‌کند نه اینکه به طور قطعی باعث ضعیفی چشم در فرزندان شود.

۲. کار نزدیک زیاد و طولانی:
احتمال ضعیفی چشم از نوع نزدیک بینی معمولا در کسانی که کارهای فاصله نزدیک زیاد و طولانی دارند بیشتر است. البته میزان دقیق تاثیر این مورد هنوز کامل مشخص نشده است. از زمان‌های گذشته ارتباط بین نزدیک بینی و انجام کارهای نزدیک همواره مورد توجه قرار می‌گیرد. تحقیقات جدید نیز تاییدکنندۀ این مطلب می‌باشد که احتمال ضعیفی چشم و پیشرفت ضعیفی چشم در کسانی که با کارهای نزدیک از جمله مطالعه، کامپیوتر و ..‌. سر و کار دارند بیشتر است.

۳. عدم فعالیت‌های بیرون منزل:
عدم داشتن فعالیت در بیرون از محیط‌های مسقف و ماندن طولانی مدت در خانه، یکی از عوامل مهم ایجاد و پیشرفت نزدیک بینی چشم است. این مورد با تاثیر ذرات تابیده از خورشید مرتبط می‌باشد. تحقیقات جدید نشان داده است کسانی که ساعات بیشتری را در خانه سپری می کنند و از هوای آزاد استفاده نمی‌کنند احتمال ضعیفی چشم از نوع نزدیک بینی در آنها بیشتر می‌شود و همچنین سرعت پیشرفت نزدیک بینی نیز بیشتر خواهد بود. از این رو معمولا توصیه می شود تمامی کودکان و نوجوانان حتما حداقل ۲ ساعت در روز را در هوای آزاد سپری کنند. تاثیر ذرات (فتون‌های) ساطع شده از نور خورشید در ایجاد و پیشرفت نزدیک بینی در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته است.

۴. بیماری‌های چشم:
برخی از بیماریهای چشم می‌توانند باعث ایجاد ضعیفی موقت یا حتی دائمی چشم شوند‌. برای مثال بیماری آب مروارید می‌تواند ایجاد نزدیک بینی، و بیماری کورنئاپلانا می‌تواند دوربینی ایجاد کند‌. بیماری‌های چشمی با فرایندهای مختلف می‌توانند نوعی از عیوب انکساری را ایجاد کنند. برخی بیماری‌ها ممکن است با تغییرات در قرنیه، برخی با تغییر پلک، برخی با تغییر لنز چشم یا حتی شبکیه باعث تغییر یا ایجاد ضعیفی چشم می‌شوند. از این قبیل بیماری‌ها می‌توان به ناخنک، قوزقرنیه، آب مروارید، تورم پلک، جدا شدگی شبکیه، تورم شبکیه و جابجایی لنز اشاره کرد. البته نوع عیب انکساری ایجاد شده در هر بیماری قطعاً متفاوت است.

۵. بسته‌ماندن چشم‌ها در کودکی:
اگر به هر دلیلی چشم نوزاد یا کودک در سنین زیر ۵ سال بسته باشد ضعیفی چشم شدید از نوع نزدیک بینی معمولا ایجاد می‌شود.‌ دلیل این عارضه، محروم شدن چشم از بینایی طبیعی در دوران رشد و تکامل است.‌ تحقیقات زیاد حیوانی و انسانی ثابت کرده‌اند که اگر در دوران کودکی و نوزادی یک چشم یا هر دو چشم به هر دلیلی بسته بماند برای مثال افتادگی شدید پلک وجود داشته باشد، کره چشم به طور تدریجی رشد می‌کند و بزرگتر می‌شود و این بزرگ شدن بیش از اندازه در کره چشم باعث ایجاد اختلال نزدیک بینی می‌شود.

۶. ساعات استفاده از مانیتورها و موبایل:
احتمال ضعیفی چشم از نوع نزدیک بینی در کسانی که ساعات طولانی‌تری با مانیتورهای کامپیوتر و موبایل و تبلت سروکار دارند بیشتر از افراد دیگر است‌. نکته جالب توجه این است که احتمال ایجاد نزدیک بینی در افرادی که از صفحات دیجیتال مانند موبایل یا تبلت استفاده می‌کنند نسبت به افرادی که صرفاً کارهایی مانند مطالعه را انجام می‌دهند بیشتر است. بنابراین ارتباط موبایل با نزدیک بینی صرفاً بحث نزدیک بودن فاصله نیست بلکه عوامل دیگری نیز در این موضوع دخیل هستند که هنوز ناشناخته مانده‌اند.

۷. سطح تحصیلات:
احتمال نزدیک بینی در افرادی که سطح تحصیلات بالاتری دارند بیشتر از افراد با تحصیلات کمتر می‌باشد‌. شیوع نزدیک بینی با افزایش سطح تحصیلات ارتباط مستقیم دارد. این مورد هم در تحقیقات ایرانی هم در تحقیقات دیگر کشورها به وفور گزارش شده است. یکی از دلایل احتمالی آن همان میزان کار نزدیک روزانه است. کسانی که سطح تحصیلات بالاتری دارند احتمالا مطالعات و کارهای نزدیک بیشتری داشته‌اند که باعث ضعیفی چشم آنها شده است. البته دلیل اصلی این موضوع هنوز شناخته نشده است و به قطعیت نمی‌توان در مورد آن صحبت کرد.

۸. جراحی‌های چشمی:
هرگونه جراحی که برای چشم انجام می‌گیرد اعم از جراحی آب مروارید، جراحی انحراف چشم و حتی جراحی‌های پلکی می‌تواند باعث ایجاد تغییر قابل توجه در وضعیت ضعیفی چشم شود.‌ این جراحی‌ها ممکن است باعث تغییرات در سطح چشم خصوصاً قرنیه شوند و همین تغییرات سطح قرنیه باعث ایجاد ضعیفی چشم می‌شود.‌ نوع ضعیفی ایجاد شده در این موارد عمدتاً از نوع آستیگماتیسم است اما نزدیک بینی و دوربینی نیز می‌تواند با آن همراه شود.

۹. بیماری‌های دیابت و پرکاری تیروئید:
این دو بیماری معمولا با تغییرات ضعیفی چشم ارتباط عمیقی دارند. تغییرات قند خون در بیماران دیابتی و کاهش قند خون در زمان درمان دیابت می‌تواند باعث تغییرات قابل ملاحظه در ضعیفی چشم شود. این تغییرات معمولاً با سطح قند خون بیمار رابطه دارند. تغییرات ضعیفی چشم در بیماری دیابت معمولاً به صورت دوربینی یا نزدیک بینی بروز می‌کند. تغییرات چشمی ناشی از بیماری پرکاری تیروئید نیز می‌تواند باعث کاهش یا افزایش ضعیفی چشم شود.‌ بیرون‌زدگی کره چشم که در پرکاری تیروئید رخ می‌دهد عامل تغییرات ضعیفی چشم می‌باشد. تغییرات ضعیفی در این بیماری از هر سه نوع دوربینی، نزدیک بینی و آستیگماتیسم می‌تواند وجود داشته باشد.

۱۰. زندگی شهری:
شهر نشین‌ها نسبت به کسانی که در روستاها زندگی می‌کنند نزدیک بینی بیشتری دارند.‌ یکی از دلایل احتمالی آن سر و کار داشتن زندگی شهری با کارهای نزدیک بیشتر می‌باشد. البته میزان مواجهه با هوای آزاد و دریافت انرژی مستقیم خورشید نیز در این دو گروه متفاوت است. به طور کلی به دلیل متفاوت بودن سبک زندگی در شهر و روستا درصد ضعیفی چشم از نوع نزدیک بینی در آنها متفاوت است.

۱۱. فزایش سن:
درصد شیوع دوربینی، نزدیک بینی و آستیگماتیسم در سنین مختلف کاملاً متفاوت است. نوع آستیگماتیسم در کودکان، جوانان و افراد مسن با هم تفاوت دارد. در واقع تغییرات ساختاری چشم که با افزایش چشم رخ می‌دهد در طول زمان باعث تغییرات تدریجی در وضعیت ضعیفی چشم می‌شود.‌ پیرچشمی نوع خاصی از ضعیفی چشم می‌باشد که دلیل اصلی آن افزایش سن است و در افراد بالای ۴۰ سال خود را نشان می‌دهد. تار شدن تدریجی دید نزدیک در سنین بالای ۴۰ سال پیرچشمی نامیده می‌شود.

۱۲. عوامل دیگر:
ساعات خواب شبانه روزی، جنسیت، نژاد، وضعیت انحراف چشم در دوران کودکی، شرایط نوری محل زندگی و یکسری عوامل دیگر نیز به عنوان دلایل احتمالی ضعیف شدن چشم ها مطرح هستند. برخی از این عوامل در تحقیقات زیادی اشاره شده است اما برخی از آنها پشتوانه تحقیقاتی کمتری دارند. برای مثال فراوانی نزدیک بینی و آستیگماتیسم در نژادهای آسیایی در مقالات زیادی گزارش شده است.

به طور کلی می‌توان گفت انواع ضعیفی چشم از جمله دوربینی، نزدیک بینی و آستیگماتیسم، پایه ژنتیکی دارند. نقش عوامل محیطی در نزدیک بینی بسیار قابل توجه می‌باشد در حالی که دوربینی و آستیگماتیسم تاثیرپذیری کمتری از عوامل محیطی دارند و بیشتر تحت تاثیر عوامل ژنتیکی و وراثتی هستند.

واژگان کلیدی:
ضعیفی چشم، عیب انکساری، نزدیک بینی، دوربینی، آستیگماتیسم، مایوپی، هایپروپی، پیرچشمی، دیابت، آب مروارید