پیرچشمی چیست و راه‌های درمان آن کدام‌اند؟

پیرچشمی (Presbyopia) و راههای درمان آن

دکتر امیر اسهرلوس

پیرچشمی یا پرسبایوپی یکی از اختلالات چشمی است که بعد از سن چهل سالگی اتفاق می‌افتد و باعث تار شدن دید نزدیک بیمار می‌شود کسانی که به این اختلال دچار می‌شوند برای دیدن فاصله‌های نزدیک دچار مشکل می‌شوند و بنابراین برای انجام فعالیت‌هایی مانند مطالعه، استفاده از موبایل و کامپیوتر و دیگر فعالیت‌هایی که در فاصله‌های نزدیک انجام می‌گیرد دچار مشکل می‌شوند. اگر بیمار در سنین زیر ۴۰ سالگی دچار ضعیفی چشم نباشد بعد از ۴۰ سالگی فقط برای کارهای نزدیک نیاز به عینک پیدا می‌کند که به عینک مطالعه یا عینک نزدیک معروف است اما اگر بیمار از قبل از چهل سالگی عینکی باشد و به یکی از انواع ضعیفی چشم از جمله دوربینی یا نزدیک‌بینی و آستیگماتیسم مبتلا باشد بعد از سن چهل سالگی نیاز به دو عینک پیدا می‌کند یکی عینک دور و دیگری عینک نزدیک می‌باشد عینک دور به‌طور دائمی استفاده می‌شود و عینک نزدیکه صرفاً برای فعالیت‌های نزدیک مانند مطالعه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

درمان‌های زیادی برای اختلال پیرچشمی تا امروز معرفی شده است که این درمان‌ها شامل استفاده از عینک، استفاده از لنزهای تماسی، قطره‌های پیرچشمی و یا انجام جراحی‌های پیرچشمی است.

عینک برای پیرچشمی:
عینک متداول‌ترین روش برای اصلاح پیر چشمی است. اگر بیمار هم مشکل ضعیفی دید دور داشته باشد و هم برای دیدن نزدیک مشکل داشته باشد یا دو عینک مجزا برای بیمار تجویز می‌شود یا از عینک‌های دو دید و یا عینک‌های تدریجی (پروگرسیو) برای بیمار استفاده می‌شود. اما اگر بیمار مشکلی برای دید دور نداشته باشد فقط از عینک نزدیک برای ایشان استفاده می‌کنیم و یک عینک تحت عنوان عینک مطالعه صرفاً برای کارهای نزدیک برایشان تجویز می‌شود.

استفاده از دو عینک مجزا برای دور و برای نزدیک برای بیمارانی که همزمان فعالیت‌های بینایی در فواصل مختلف دارند ممکن است مشکلات و محدودیت‌هایی را ایجاد کند و بیمار از اینکه باید همیشه دو عینک همراه داشته باشد و هر لحظه برای انجام کارهای مختلف عینک‌ها را عوض کند رضایت نخواهد داشت. برای این بیماران قطعاً استفاده از عینک‌های بای‌فوکال یا دو دید و عینک‌های پروگرسیو یا تدریجی بسیار مشکل‌گشا می‌باشد چرا که بیمار می‌تواند با یک عینک هم فاصله‌های دور را خوب ببیند و هم در فاصله‌های نزدیک بینایی لازم را داشته باشد. این نوع عینک‌ها حتی در بیمارانی که فقط ضعیفی دید نزدیک دارند نیز قابل تجویز است از آنجایی که وقتی بیمار عینک نزدیک را استفاده می‌کند دید دور بیمار با این عینک تار می‌شود برخی از بیماران از این موضوع شکایت می‌کنند و تمایل دارند عینکی تهیه کنند که زمانی‌که روی صورت خود قرار می‌گیرد هم دور واضح باشد هم فاصله‌های نزدیک را خوب ببینند و دائم نیاز به جابجا کردن عینک و گذاشتن و برداشتن آن نداشته باشند. با این حال برخی از بیماران هنوز استفاده از دو عینک مجزا را به استفاده از عینک‌های دو دید ترجیح می‌دهند. برای مثال یک فرد خانه‌دار که ممکن است در طول روز فقط نیاز به عینک دور داشته باشد و در ساعات مشخصی از روز بخواهد فعالیت‌های نزدیک انجام دهد و در این شرایط فقط از عینک نزدیک استفاده می‌کند اینگونه بیماران ترجیح می‌دهند عینک به صورت تک‌دید باشد و یک عینک دور و یک عینک نزدیک داشته باشند.

مهم‌ترین نکته‌ای که در تجویز و ارائه عینک‌های دو کانونی و تدریجی باید مورد توجه قرار گیرد علاوه بر اینکه باید تعیین نمره چشم برای دور و نزدیک به طور دقیق انجام بگیرد یک طراحی و ساخت تخصصی برای عینک نیز ضرورت دارد و حتماً باید عدسی‌های دو دید و تدریجی بر اساس نوع فریم بیمار و مشخصات و اندازه‌های فریم و همچنین نحوه قرار گیری فریم روی صورت بیمار و علاوه بر آن بر اساس اندازه‌های صورت بیمار و وضعیت قرارگیری چشم‌ها و حتی شغل و سرگرمی بیمار طراحی شود و با دقت ساخته شود. هرگونه خطا و اشتباه در طراحی و ساخت عینک‌های دو دید و تدریجی می‌تواند باعث تاری دید و مشکلات دیگر بینایی و همچنین سردرد شود و در نهایت بیمار از عینک ساخته شده رضایت نخواهد داشت. بنابراین توصیه می‌شود تجویز و ساخت این‌گونه عینک‌ها حتماً در مراکز معتبر انجام پذیرد.

استفاده از لنز تماسی در پیرچشمی:
همانطور که می‌دانید لنزهای تماسی به لنزهایی گفته می‌شود که روی سطح چشم گذاشته می‌شود و به‌جای عینک ضعیفی چشم را اصلاح می‌کند این لنزها توسط خود بیمار صبح‌ها در داخل چشم قرار می‌گیرد و شب قبل از خواب باید از چشم خارج شود. این نوع لنزها برای انواع مختلف ضعیفی چشم قابل تجویز و استفاده می‌باشد و با پیشرفت تکنولوژی، لنزهایی که امروز تولید می‌شوند هیچ‌گونه محدودیتی در اصلاح مقادیر مختلف ضعیفی چشم ندارند و برای تمام مقادیر ضعیفی چشم از جمله دوربینی و نزدیک‌بینی و هر مقدار از آستیگماتیسم قابل تجویز هستند و بینایی بسیار خوبی برای بیمار فراهم می‌کنند. چندین نوع از لنزهای تماسی در پیر چشمی قابل تجویز است که در زیر به آنها اشاره می‌شود:

۱- لنزهای نرم معمولی:
لنزهای نرم یا لنزهای سافت رایج‌ترین نوع لنزهای تماسی هستند که برای انواع مختلف ضعیفی چشم مورد استفاده قرار می‌گیرند این لنزها در دو نوع طبی شفاف و رنگی موجود هستند و بر اساس سلیقه بیمار برای رفع نیازهای بینایی برای ایشان تجویز می‌شود. از لنزهای نرم برای بیمارانی که دچار پیرچشمی هستند به چند حالت می‌توانیم استفاده کنیم. یک حالت این است که ضعیفی دور بیمار با لنز اصلاح شود و بیمار برای کارهای دائمی خود نیاز به عینک نداشته باشد و فقط برای انجام کارهای نزدیک یک عینک مطالعه معمولی از روی لنز استفاده کند. حالت دوم این است که این لنزهای نرم طوری تجویز شود که همزمان دید دور و دید نزدیک بیمار واضح باشد که این مورد نیز با لنزهای نرم با تکنیک‌های مختلف قابل انجام می‌باشد. شایان ذکر است که در بیمارانی که دچار پیرچشمی هستند می‌توانیم از لنزهای رنگی نیز استفاده کنیم. حتی می‌توانیم در عین حال که دید دور و نزدیک بیمار با لنز همزمان اصلاح می‌شود از ویژگی رنگی بودن لنز نیز بهره‌مند می‌شود.

مهمترین محدودیت لنزهای نرم در بیمارانی که دچار پیرچشمی هستند خشکی چشم می‌باشد. برای استفاده از لنزهای نرم بیمار باید شرایط و کیفیت اشکی مناسبی داشته باشد این در حالی است که اغلب بیماران بالای ۴۰ سال معمولاً به درجاتی از خشکی چشم مبتلا هستند که این خشکی چشم باعث ایجاد محدودیت در استفاده از لنزهای تماسی نرم می‌شود. زمانی که بیمار از لنز استفاده می‌کنند در طولانی مدت ممکن است احساس سوزش و خارش و همچنین حس جسم خارجی در چشم داشته باشد که به دلیل عدم پوشش لایه اشکی اتفاق می‌افتد پس بنابراین قبل از استفاده از لنزهای تماسی نرم در افراد مسن حتماً باید وضعیت چشم بیمار از نظر کیفیت اشک و خشکی چشم مورد معاینه قرار بگیرد و اگر چنانچه شرایط مهیا بود می‌توانیم از این لنزها برای بیماران پیر چشمی استفاده کنیم.

۲- استفاده از لنزهای اسکلرال:
بهترین نوع لنزهای تماسی برای افرادی که دچار پیر چشمی هستند و در سنین بالای ۴۰ سال قرار دارند لنزهای اسکلرال هستند. لنزهای اسکلرال از آنجایی که هیچ‌گونه محدودیتی در جبران انواع ضعیفی چشم ندارند و از طرفی هیچ‌گونه محدودیت در بیماران خشکی چشم ندارند به عنوان بهترین گزینه در این بیماران می‌توانند مطرح شوند. لنزهای اسکلرال به عنوان پیشرفته‌ترین نسل لنزهای تماسی طوری طراحی شده‌اند که قبل از گذاشتن در داخل چشم سرم یا اشک مصنوعی در داخل لنز ریخته می‌شود و سپس در داخل چشم قرار داده می‌شود و همین ویژگی باعث می‌شود نه تنها در بیماران خشکی چشم استفاده از آن محدودیت نداشته باشد بلکه اتفاقاً به عنوان یک روش درمانی بسیار مهم و موثر برای کنترل عوارض خشکی چشم حتی در موارد خشکی چشم شدید مورد استفاده قرار گیرد.

لنزهای اسکلرال به چند صورت می‌تواند برای بیماران دچار پیر چشمی مورد استفاده قرار گیرد حالت اول این است که ضعیفی دید دور بیمار با یک جفت لنز اسکلرال به طور کامل اصلاح شود و بیمار فقط برای دیدن فاصله‌های نزدیک از یک عینک مطالعه یا عینک نزدیک روی لنز استفاده کند. حالت دوم استفاده از لنزهای اسکلرال مولتی فوکال یا چندکانونی است که می‌تواند همزمان دید دور و نزدیک بیمار را به طور کامل اصلاح کند و بیمار بتواند تمامی کارهای روزمره خود را با آن انجام دهد. حالت سوم استفاده از همین لنزهای اسکلرال با تکنیک‌های خاص می‌باشد که بیمار هم دید دور کافی خواهد داشت و هم فاصله‌های نزدیک را به خوبی بتواند ببیند که یکی از این تکنیک‌ها استفاده از تکنیک مونوویژن می‌باشد.  لازم به تاکید است که با توجه به عدم تداخل لنزهای اسکلرال با بیماری خشکی چشم افرادی که دچار پیر چشمی هستند نیز ساعات طولانی می‌توانند از این لنزها استفاده کنند و برخلاف دیگر لنزها هیچ‌گونه محدودیتی از نظر زمان استفاده برای بیمار ایجاد نمی‌کنند.

جراحی‌های پیرچشمی:
انواع مختلف جراحی‌ها برای اصلاح مشکلات بینایی ناشی از پیرچشمی تا امروز معرفی شده است که هیچ‌کدام موفقیت کافی در رفع این مشکلات نداشته‌اند. برخی از این جراحی‌ها که برای اصلاح پیرچشمی مورد استفاده قرار می‌گیرند به شرح زیر است:

۱- استفاده از لیزیک مولتی فوکال
۲- استفاده از لیزیک برای مونوویژن
۳- جراحی لنزهای داخل چشمی مولتی فوکال
۴- جراحی کاشت کمرا در داخل قرنیه

این چهار نوع جراحی که نام برده شد بیشترین کاربرد را در اصلاح پیرچشمی به خود اختصاص دادند اما به طور کلی انجام این نوع جراحی‌ها خصوصاً برای کسانی که نیاز به دید واضح در دور و نزدیک دارند و دقت بینایی برای آنها چه در زندگی روزمره و چه در کار و فعالیت‌شان مهم است به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود.

یکی از جراحی‌هایی که امروزه تبلیغات زیادی را به خود اختصاص داده است کاشت لنزهای داخل چشمی مولتی فوکال یا چند کانونی است که برای افراد پیر چشم پیشنهاد می‌شود. نکته‌ای که مهم است و باید مورد توجه قرار گیرد این است که لنزهای داخل چشمی اصولاً باید بعد از جراحی آب مروارید مورد استفاده قرار گیرند و انجام این جراحی صرفاً برای رفع مشکل نزدیک یک بیمار دچار پیرچشمی قابل توجیه نیست چرا که عوارض زیادی به دنبال دارد. گزینه‌های کم‌عارضه و بی‌عارضه‌ای که بینایی خیلی بهتری را هم فراهم می‌کنند قطعاً در اولویت بالاتری قرار دارند. در بیمارانی که دچار آب مروارید می‌شوند بعد از جراحی آب مروارید معمولاً یک لنز داخل چشمی برای بیمار کار گذاشته می‌شود در این موارد بیمار می‌تواند تصمیم بگیرد آیا لنز داخل چشمی تک دید یا تک کانونه برای او کار گذاشته شود یا از لنزهای مولتی فوکال یا چندکانونی استفاده شود. زمانی که از لنزهای داخل چشمی تک کانونی استفاده شود بیمار برای فعالیت‌های نزدیک خود بعد از عمل باید از عینک مطالعه استفاده کند و در بقیه مواقع نیازی به عینک نخواهد داشت البته این به شرطی اتفاق می‌افتد که جراحی آب مروارید با دقت انجام شود و تعیین ویژگی‌های لنز داخل چشمی به طور کاملا دقیق صورت گرفته باشد که در نتیجه نهایی بعد از جراحی، نمره ضعیفی چشم بیمار برای دور صفر باشد. لنزهای مولتی فوکال برای بیمارانی که کارهای دقیق دارند و بیماران حساسی هستند قطعاً توصیه نمی‌شود چون این لنزها دید کاملاً شفاف در فاصله دور و همچنین فاصله‌های نزدیک برای بیمار فراهم نمی‌کنند و در خیلی از بیماران مشکلات بینایی ایجاد شده توسط این لنزها مانند تاری دید در شب، تاری دید در رانندگی، هاله‌بینی و خیلی موارد دیگر باعث نارضایتی بیمار می‌شود. حتی ممکن است بیمار تصمیم بگیرد به جراحی مجدد تن دهد و از لنز داخل چشمی تک دید استفاده کند. بنابراین برای کسانی که شغل‌های حساس مانند رانندگی یا جراحی یا مهندسی یا کامپیوتری و شغل‌هایی از این قبیل دارند انجام چنین جراحی‌هایی مطلقا توصیه نمی‌شود این لنزها تنها برای کسانی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد که در زندگی روزمره خود، نیاز به دیده واضح و دقیق در دور و نزدیک نداشته باشند. برای مثال یک کشاورز ممکن است در این دسته قرار بگیرد. در زمان‌های گذشته خانم‌های خانه‌دار نیز در این دسته قرار می‌گرفتند که امروزه واقعیت عوض شده است و باید توجه شود که خانم‌های خانه‌دار به دلیل استفاده از تکنولوژی‌های امروزی از جمله تبلت، کامپیوتر و موبایل و حتی مطالعات طولانی کتاب نیازهای بینایی دقیق دارند و انجام لنزهای چندکانونی در این بیماران نیز در اغلب موارد قابل توصیه نخواهد بود. در نهایت از آنجایی که اصلاح همزمان دید دور و دید نزدیک با استفاده از عینک و لنز های مخصوص پیر چشمی به راحتی و با هزینه‌های پایین قابل انجام است و هیچ‌گونه عوارضی هم به دنبال ندارند منطقی به نظر نمی‌رسد که جراحی داخل چشمی صرفاً برای اصلاح نسبی دید دور و نزدیک برای بیمار انجام شود که به‌طور بالقوه و بالفعل عوارض چشمی و بینایی زیادی را ممکن است برای بیمار تحمیل کند.

قطره‌های پیرچشمی (ویووتی):
اخیراً یک سری قطره‌های چشمی با عنوان ویووتی که ترکیب اصلی آن‌ها ماده‌ای به نام پیلوکارپین می‌باشد تولید شده و وارد بازار شده است که به عنوان یک قطره در اصلاح دید بیماران پیرچشم مورد استفاده قرار گیرد. این قطره‌ها توجه عده زیادی از بیماران را به خود جلب کرده است و اغلب فکر می‌کنند که این قطره‌ها یک روش درمان دائمی پیرچشمی هستند و حتی بعضی‌ها اینگونه تصور می‌کنند که این قطره‌ها یک درمان کامل ضعیفی چشم هستند و برای انواع دیگر ضعیفی چشم نیز می‌توانند مورد استفاده قرار بگیرند در حالی که واقعیت چنین نیست. این قطره‌ها در واقع با تنگ کردن مردمک چشم باعث واضح شدن نسبی دیدن نزدیک در بیمار می‌شوند و کاری غیر از این را انجام نمی‌دهند. بیمار هر صبح باید یک قطره از این در داخل چشم خود بریزد، مدتی بعد اثر قطره شروع می‌شود و تا حدود ۵ ساعت دید نزدیک به طور نسبی اصلاح می‌شود. البته توجه شود که اثر این قطره در همه افراد یکسان نخواهد بود و وضوح دید ناشی از این قطره قطعاً به اندازه عینک یا لنز نخواهد بود و کسانی که نیاز به دید واضح دارند عملاً این قطره برای آنان هیچگونه کارایی نخواهد داشت. این روش در واقع یک اثر موقتی چند ساعته ایجاد می‌کند که همین اثر موقتی با عوارض قابل توجه نیز می‌تواند همراه شود استفاده از این قطره‌ها عوارضی از جمله قرمزی چشم، درد چشم، سوزش چشم و سردرد را ایجاد کند و در نهایت ممکن است هیچگونه راحتی برای بیمار فراهم نکند.

پس بنابراین قطره‌های ویووتی که برای اصلاح موقتی دید نزدیک در مواقع ضروری معرفی شده‌اند به عنوان یک روش در درمان یا حتی اصلاح پیرچشمی به شمار نمی‌آیند بلکه می‌تواند به عنوان یک روش موقتی چند ساعته در مواقع ضروری مورد استفاده قرار گیرد که آن هم با توجه به هزینه‌های بالای آن و عوارض خیلی زیادی که می‌تواند ایجاد کند طبعاً مقرون به صرفه نخواهد بود و کماکان استفاده از عینک و لنزهای تماسی مخصوص پیر چشمی به عنوان سالم‌ترین روش‌های اصلاح پیرچشمی که متضمن فراهم کردن دقیق‌ترین و واضح‌ترین دید در فاصله‌های دور و نزدیک نیز هستند در اولویت درمانی باقی می‌مانند.

خلاصه‌ی کلام این که پیرچشمی هیچگونه درمان دائمی و قطعی ندارد و روش‌های درمانی که امروز معرفی می‌شود صرفاً برای اصلاح مشکلات بینایی ناشی از پیرچشمی هستند. خود پیرچشمی یکی از عوارض افزایش سن می‌باشد بنابراین یک عارضه طبیعی بالا رفتن سن به این راحتی قابل ریشه‌کن شدن و درمان نخواهد بود.

واژگان کلیدی این مقاله:
پیرچشمی، درمان پیرچشمی، دوربینی، عیب انکساری، ضعیفی چشم، لنز مولتی فوکال، عینک تدریجی، عینک چندکانونی، عینک پروگرسیو، لنز پیرچشمی، جراحی پیرچشمی، لنز دائمی پیرچشمی، پرسبایوپی، لنز اسکلرال

مطالعه این مقاله را نیز به شما توصیه می‌کنیم:

آیا می‌توان پیرچشمی را به تعویق انداخت یا از آن جلوگیری کرد؟